तुमच्यापैकी किती भाग्यवान लोकांसाठी खालील वर्णन बऱ्याच अचुकतेने लागू पडते ते पाहूया. प्रत्येक वाक्यावर नीट विचार करून मगच पुढचे वाक्य वाचा:
१. तुम्ही इतर लोकांची आवडती व्यक्ती असावे असे बऱ्याचदा तुम्हाला वाटत असते.
२. स्वत:च्या चुका तुम्ही डोळसपणे बघता आणि त्या दुरुस्त करण्याचा प्रयत्न करता.
३. तुमच्या व्यक्तिमत्वामध्ये काही उणिवा आहेत परंतु बहुतेकवेळा तुम्ही तुमचे इतर गुण वापरून त्यांवर मात करता.
४. तुमच्याकडे अशी बरीच कौशल्ये आहेत जी तुम्हाला संपूर्ण क्षमतेने तुमच्या प्रगतीसाठी वापरता आलेली नाहीये.
५. तुम्ही बाहेरून अत्यंत समतोल आणि संयमी आहात परंतु आतुन बऱ्याचदा तुम्हाला बऱ्याच गोष्टींची काळजी वाटत असते.
६. कधी कधी तुम्हाला असा गंभीर प्रश्न पडतो की तुम्ही नक्की बरोबर निर्णय घेतला आहे ना किंवा बरोबर गोष्ट केली आहे ना?
७. तुम्हाला नेहमी थोडासा बदल हवा असतो. त्यामुळे जर तुमच्यावर काही बंधने लादली गेली तर तुम्हाला ते आवडत नाही.
८. तुम्हाला तुम्ही स्वतंत्रपणे विचार करणारी व्यक्ती असल्याचा अभिमान आहे आणि इतरांनी एखादी गोष्ट सांगितली तर समाधानकारक तर्क/पुरावा मिळाल्याशिवाय तुम्ही त्यावर असाच विश्वास ठेवत नाही.
९. तुम्हाला स्वत:च्या व्यक्तिगत आयुष्यातील गोष्टी इतरांना सांगणे बऱ्याचदा आवडत नाही.
१०. काही वेळा तुम्ही बहिर्मुख होऊन लोकांमध्ये मस्त मिसळून जाता आणि काही वेळा तुम्हाला पूर्णपणे एकांतात राहण्याची व संकोचलेपणे वागण्याची इच्छा होते.
११. तुम्ही कधी कधी ज्या गोष्टी करायच्या ठरवता त्या अत्यंत अवास्तव असतात.
वर दिलेले वर्णन तुम्हाला तुम्हाला बऱ्यापैकी लागू पडते आहे का? तुमचे उत्तर 'हो ' असे असले तर तुमची चांगलीच फसवणूक झाली आहे! वर दिलेली वाक्ये इ.स. १९४८ मध्ये अमेरिकन मानसशास्रज्ञ बर्ट्राम फॉरे (Bertram Forer) याने अनेक जन्मकुंडल्यांमधून अगदी यादृच्छिकपणे (Randomly) घेऊन जणू काही एका व्यक्तिचे वर्णन आहे अशा प्रकारे एकत्र करून लिहीली होती! फॉरेने वरील वर्णन मानसशास्त्राच्याच विद्यार्थांना देऊन ते ० ते ५ च्या मापणीमध्ये किती अचूकपणे ते त्यांना लागू पडते हे सांगायला लावले होते. शून्य म्हणजे अजिबात लागू पडत नाही तर ५ म्हणजे अत्यंत अचुकतेने लागू पडते. या प्रयोगात या विद्यार्थ्यांनी ५ पैकी सरासरी ४.२६ इतक्या अचुकतेने हे वर्णन आपल्याला लागू पडत असल्याचे सांगितले!
हे काय? जर हे खरे असेल तर मग वर दिलेले वर्णन तुम्हाला आणि त्या विद्यार्थ्यांना स्वत:चे वर्णन असल्यासारखे कसे काय वाटले? याचे उत्तर लपले आहे आपल्या मानसशास्त्रात. फॉरेचा असा निष्कर्ष होता की तुम्ही जर एखाद्याला संदिग्ध असणारी पण बरीचशी सकारात्मक वाटणारी गोष्ट सांगितली आणि ती गोष्ट त्या व्यक्तिचेच वर्णन आहे असे भासवले तर ती व्यक्ती ते वर्णन स्वत:च्या व्यक्तिमत्वाशी जवळपास तंतोतंत जुळते आहे असे मानायला लागते. याच परिणामाला "फॉरेचा परिणाम" असे म्हटले जाते.
फॉरेचा परिणाम ज्योतिषशास्त्रासारख्या गोष्टींमध्ये बरेच लोक विश्वास का ठेवत असावेत याचे काही प्रमाणात स्पष्टीकरण देतो. ज्योतिषी किंवा वास्तुशास्त्राचे अभ्यासक स्वत:चे म्हणणे अत्यंत संदिग्ध भाषेत सांगतात आणि लोक आधीच त्यात विश्वास करत असल्याने त्यांनी सांगितलेल्या विधानांच्या आपल्या परिने अर्थ लावून त्यात तथ्य असल्याचे मानू लागतात. "कधी कधी" किंवा "बऱ्याचदा" असे शब्द वापरल्यास हा परिणाम अधिकच परिणामकारक ठरतो. उदाहरणार्थ, "कधी कधी तुम्ही खूप आत्मविश्वास दाखवता तर इतर वेळी अचानक तुमचा हा आत्मविश्वास निघून जातो" हे वाक्य अगदी प्रत्येकाच्या बाबतीत खरे वाटू शकते आणि त्यामुळे लोक हे आपले स्वत:चेच वर्णन आहे असा विचार करतात.
ते सोडा, पण कधी कधी तुम्हाला जग अतिशय अमानवी आहे असे तर इतर वेळी जग खूप सुंदर आहे असे वाटाते का? तसे असेल तर तुम्ही तुमच्या आयुष्यावर नक्कीच खूप प्रेम करता!
१. तुम्ही इतर लोकांची आवडती व्यक्ती असावे असे बऱ्याचदा तुम्हाला वाटत असते.
२. स्वत:च्या चुका तुम्ही डोळसपणे बघता आणि त्या दुरुस्त करण्याचा प्रयत्न करता.
३. तुमच्या व्यक्तिमत्वामध्ये काही उणिवा आहेत परंतु बहुतेकवेळा तुम्ही तुमचे इतर गुण वापरून त्यांवर मात करता.
४. तुमच्याकडे अशी बरीच कौशल्ये आहेत जी तुम्हाला संपूर्ण क्षमतेने तुमच्या प्रगतीसाठी वापरता आलेली नाहीये.
५. तुम्ही बाहेरून अत्यंत समतोल आणि संयमी आहात परंतु आतुन बऱ्याचदा तुम्हाला बऱ्याच गोष्टींची काळजी वाटत असते.
६. कधी कधी तुम्हाला असा गंभीर प्रश्न पडतो की तुम्ही नक्की बरोबर निर्णय घेतला आहे ना किंवा बरोबर गोष्ट केली आहे ना?
७. तुम्हाला नेहमी थोडासा बदल हवा असतो. त्यामुळे जर तुमच्यावर काही बंधने लादली गेली तर तुम्हाला ते आवडत नाही.
८. तुम्हाला तुम्ही स्वतंत्रपणे विचार करणारी व्यक्ती असल्याचा अभिमान आहे आणि इतरांनी एखादी गोष्ट सांगितली तर समाधानकारक तर्क/पुरावा मिळाल्याशिवाय तुम्ही त्यावर असाच विश्वास ठेवत नाही.
९. तुम्हाला स्वत:च्या व्यक्तिगत आयुष्यातील गोष्टी इतरांना सांगणे बऱ्याचदा आवडत नाही.
१०. काही वेळा तुम्ही बहिर्मुख होऊन लोकांमध्ये मस्त मिसळून जाता आणि काही वेळा तुम्हाला पूर्णपणे एकांतात राहण्याची व संकोचलेपणे वागण्याची इच्छा होते.
११. तुम्ही कधी कधी ज्या गोष्टी करायच्या ठरवता त्या अत्यंत अवास्तव असतात.
वर दिलेले वर्णन तुम्हाला तुम्हाला बऱ्यापैकी लागू पडते आहे का? तुमचे उत्तर 'हो ' असे असले तर तुमची चांगलीच फसवणूक झाली आहे! वर दिलेली वाक्ये इ.स. १९४८ मध्ये अमेरिकन मानसशास्रज्ञ बर्ट्राम फॉरे (Bertram Forer) याने अनेक जन्मकुंडल्यांमधून अगदी यादृच्छिकपणे (Randomly) घेऊन जणू काही एका व्यक्तिचे वर्णन आहे अशा प्रकारे एकत्र करून लिहीली होती! फॉरेने वरील वर्णन मानसशास्त्राच्याच विद्यार्थांना देऊन ते ० ते ५ च्या मापणीमध्ये किती अचूकपणे ते त्यांना लागू पडते हे सांगायला लावले होते. शून्य म्हणजे अजिबात लागू पडत नाही तर ५ म्हणजे अत्यंत अचुकतेने लागू पडते. या प्रयोगात या विद्यार्थ्यांनी ५ पैकी सरासरी ४.२६ इतक्या अचुकतेने हे वर्णन आपल्याला लागू पडत असल्याचे सांगितले!
हे काय? जर हे खरे असेल तर मग वर दिलेले वर्णन तुम्हाला आणि त्या विद्यार्थ्यांना स्वत:चे वर्णन असल्यासारखे कसे काय वाटले? याचे उत्तर लपले आहे आपल्या मानसशास्त्रात. फॉरेचा असा निष्कर्ष होता की तुम्ही जर एखाद्याला संदिग्ध असणारी पण बरीचशी सकारात्मक वाटणारी गोष्ट सांगितली आणि ती गोष्ट त्या व्यक्तिचेच वर्णन आहे असे भासवले तर ती व्यक्ती ते वर्णन स्वत:च्या व्यक्तिमत्वाशी जवळपास तंतोतंत जुळते आहे असे मानायला लागते. याच परिणामाला "फॉरेचा परिणाम" असे म्हटले जाते.
फॉरेचा परिणाम ज्योतिषशास्त्रासारख्या गोष्टींमध्ये बरेच लोक विश्वास का ठेवत असावेत याचे काही प्रमाणात स्पष्टीकरण देतो. ज्योतिषी किंवा वास्तुशास्त्राचे अभ्यासक स्वत:चे म्हणणे अत्यंत संदिग्ध भाषेत सांगतात आणि लोक आधीच त्यात विश्वास करत असल्याने त्यांनी सांगितलेल्या विधानांच्या आपल्या परिने अर्थ लावून त्यात तथ्य असल्याचे मानू लागतात. "कधी कधी" किंवा "बऱ्याचदा" असे शब्द वापरल्यास हा परिणाम अधिकच परिणामकारक ठरतो. उदाहरणार्थ, "कधी कधी तुम्ही खूप आत्मविश्वास दाखवता तर इतर वेळी अचानक तुमचा हा आत्मविश्वास निघून जातो" हे वाक्य अगदी प्रत्येकाच्या बाबतीत खरे वाटू शकते आणि त्यामुळे लोक हे आपले स्वत:चेच वर्णन आहे असा विचार करतात.
ते सोडा, पण कधी कधी तुम्हाला जग अतिशय अमानवी आहे असे तर इतर वेळी जग खूप सुंदर आहे असे वाटाते का? तसे असेल तर तुम्ही तुमच्या आयुष्यावर नक्कीच खूप प्रेम करता!
Short but most effective... Good one.. Again..
ReplyDeleteCurious, Can science develop an equation for future.. On the same lines of weather forecast..
Really amazing study by FARE
ReplyDeleteCommon people hyach gosti madhe adakàtat ani swatawaril. Wishwas sodun jotish shastrawar wishwas thewatat
Dhanyawad
Forer.. for that matter :)
DeleteBhari aahe...
ReplyDeleteAre pan kahi goshti kharokhar lagu hotat mag fasvnuk zali as kas mhanta yeil....?
Prashna asa ahe ki dilele description tumhala almost lagu padate ka? Ya goshti itkya vague ahet ki jawalpas tya saglyanna ch lagu padtat ani tyamule ti fasawnuk ahe. (jase astrologers nehamich ashach goshti sangun fasawtat) :D
DeleteYes
DeleteFasawegiri ashich wqdat challoye
Yes
DeleteFasawegiri ashich wqdat challoye